Qua nghiên cứu cho thấy, đây là loại sâm quý, có nhiều hợp chất tốt cho sức khỏe, hiện đang được sách Đỏ Việt Nam (2007) xếp ở mức độ sẽ bị nguy cấp, cần được bảo tồn, phát triển; nhóm chất chính trong Sâm nam núi dành là saponin (3.05 % với Sâm 5 năm tuổi và 3,12 - 3,38 % với Sâm trên 7 năm tuổi), hàm lượng này của Sâm nam núi dành tương đương sâm Hàn Quốc (3.5%), chỉ đứng sau Sâm Ngọc Linh (10.8%) - một trong số những loài sâm quý hiếm và chất lượng nhất thế giới. Tuy nhiên, trước đây Sâm Nam núi Dành chỉ phát triển tự phát, phân tán, nhỏ lẻ, manh mún, do các hộ nông dân trồng trong vườn để sử dụng. Xác định được tầm quan trọng của Sâm nam núi dành trong phát triển kinh tế địa phương, UBND huyện Tân Yên đã báo cáo, đề xuất đăng ký chỉ dẩn địa lý cho sản phẩm Sâm nam núi dành, đến ngày 02 tháng 8 năm 2021 đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý với sản phẩm “Sâm nam núi dành”. Để phát triển sản phẩm Sâm nam núi dành trở thành hàng hóa, sản phẩm đặc trưng của huyện, đã có nhiều đề án phát triển Sâm nam núi Dành ra đời, trong đó có Đề án “Phát triển cây sâm Nam núi Dành” theo hướng tập trung xây dựng thương hiệu gắn với nâng cao chất lượng sản phẩm sản xuất theo quy trình hữu cơ, VietGap đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm để nâng giá trị sản phẩm bền vững. Cùng với việc quy hoạch tốt vùng trồng, nên diện tích trồng Sâm nam núi dành đã lên đến 150 ha, tập trung chủ yếu ở các xã, thị trấn như: Xã Liên Chung; Việt Lập; Phúc Sơn; Quang Tiến; Lan Giới; Liên Sơn; An Dương; Tân Trung; Hợp Đức và thị trấn Cao Thượng.
Trải qua 4 năm có kế hoạch phát triển, Sâm nam núi Dành và các chế phẩm của nó đã trở thành những sản phẩm hàng hóa có tiếng của địa phương. Năm 2024, diện tích cho thu hoạch sâm nam trên 115 ha (mùa thu hoạch từ tháng 8-10 hàng năm) trong đó có 18ha cho thu hoạch củ còn lại đã và đang cho thu hoạch hoa và lá. Sản lượng thu hoạch củ sâm đạt trên 8 tấn; Hoa sâm trên 12 tấn; hiệu quả kinh tế đạt khoảng 6 tỷ đồng/ha/chu kỳ sản xuất. Từ sản xuất nhỏ lẻ, tự phát, đến nay trên địa bàn huyện Tân Yên đã có 12 DN, Hợp tác xã/cơ sở sản xuất kinh doanh Sâm Nam núi Dành với nhiều loại sản phẩm từ củ Sâm nam núi Dành: Giống cây sâm, rượu sâm, hoa sâm tươi, hoa sâm sấy thăng hoa, củ sâm sấy, hoa sâm mật ong, Cao sâm, trà túi lọc, dầu gội sâm, mỳ gạo Sâm nam núi Dành…và đặc biệt đang áp dụng việc tận dụng nhữ phế phẩm từ cây Sâm Nam để nuôi gà chất lượng cao. Nhiều sản phẩm từ Sâm nam đã được công nhận sản phẩm OCOP 3 sao, một số sản phẩm đã được định hướng phát triển lên sản phẩm OCOP 4, 5 sao trong thời gian tới.
Hiện nay đã có nhiều hộ, DN, HTX chuyển dần sang sản xuất thành vùng tập trung, đầu tư thâm canh, ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật lắp đặt hệ thống tưới nước tiết kiệm trên cây sâm, sử dụng phân bón vi sinh, thuốc BVTV sinh học vào sản xuất, hình thành vùng nguyên liệu cao cấp gắn với chế biến, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả sản xuất, đẩy mạnh phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa đối với sản phẩm dược liệu này. Sản phẩm Sâm nam núi dành đã từng bước trở thành sản phẩm hàng hóa có thương hiệu, uy tín trên thị trường trong nước. Năm 2023, HTX Sâm Nam Núi Dành Liên Chung đạt giải Ba trong cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp, phát huy tài nguyên bản địa năm 2023”. Năm 2024, HTX hệ sinh thái nông nghiệp Mạnh An, Tân Yên đạt giải Khuyến Khích trong Cuộc thi “Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo và chuyển đổi xanh năm 2024” với sản phẩm chăn nuôi lợn từ lá, thân, rễ sâm.
(Hình ảnh trao giải tại Hội nghị)
Tuy nhiên các doanh nghiệp, HTX sản xuất, kinh doanh sản phẩm sâm Nam núi dành vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc, đặc biệt trong việc quảng bá, xúc tiến thương mại cho các sản phẩm từ sâm nam núi dành còn nhiều hạn chế, sản phẩm tiêu thụ chậm, nên rất cần đến sự hỗ trợ, vào cuộc của các ngành, các cấp giúp cho sản phẩm sớm tham gia chuỗi giá trị, quảng bá sản phẩm tiếp cận đến nhân dân cả nước và định hướng xuất khẩu ra nước ngoài, cụ thể: (1). Các hộ/HTX/DN sản xuất sâm nam núi Dành cơ sở vật chất còn thiếu thốn, nhà xưởng nhỏ, chật hẹp, ảnh hưởng tới chất lượng chế biến của sản phẩm. Việc tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi phát triển đầu tư còn hạn chế. (2). Chưa áp dụng được nhiều công nghệ mới trong sản xuất, chế biến, bảo quản sau thu hoạch. Sản phẩm chưa được đa dạng, phong phú. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã chưa có bao bì bắt mắt….Một số sản phẩm sản xuất chế biến sâu Sâm Nam Núi dành hiện nay 100% là sản phẩm đi gia công tại các nhà máy lớn, điều này làm cho giá thành sản phẩm cao khó cạnh tranh hơn các sản phẩm khác cùng loại.
Để sản phẩm Sâm nam núi Dành có thị trường tiêu thụ rộng lớn, trở thành sản phẩm chủ lực của tỉnh thì việc nâng cao chất lượng mô hình liên kết sản xuất kinh doanh theo chuỗi giá trị và phát triển sản phẩm OCOP là rất cần thiết, để làm được điều đó thì cần có các giải pháp cụ thể:
Thứ nhất: Các cơ quan quản lý nhà nước các cấp quan tâm, tạo điều kiện để mở rộng vùng nguyên liệu, khu vực sản xuất. Xây dựng các cơ chế chính sách phù hợp để các cơ sở sản xuất kinh doanh ổn định, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm; hỗ trợ cơ sở quỹ đất phù hợp để đầu tư nhà xưởng, máy móc thiết bị, áp dụng công nghệ tiên tiến vào sản xuất; hỗ trợ tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi trong đầu tư.
Thứ hai: Tăng cường công tác tuyên truyền quảng bá giới thiệu sản phẩm đến các thị trường trong nước và nước ngoài thông qua các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối cung cầu tiêu thụ sản xuất sản phẩm. Giúp cơ sở sản xuất kinh doanh mở rộng thị trường, liên kết tiêu thụ sản phẩm thông qua các hội chợ, triển lãm trên cả nước. Hỗ trợ kết nối cơ sở với các nhà phân phối, các siêu thị, trung tâm thương mại để đưa sản phẩm sâm nam núi dành vào tiêu thụ trên địa bàn cả nước. Kết nối với các sàn thương mại điện tử lớn để sản phẩm có cơ hội xuất khẩu.
Thứ ba: Quan tâm hỗ trợ cơ sở đầu tư máy móc thiết bị, áp dụng công nghệ tiên tiến thông qua các chương khuyến công quốc gia và địa phương. Hỗ trợ tư vấn thiết kế mẫu mã bao bì phù hợp với chất lượng sản phẩm; xây dựng thương hiệu cho sản phẩm.
Thứ tư: Các cơ sở sản xuất kinh doanh chủ động cải thiện nhà xưởng, máy móc thiết bị, áp dụng công nghệ tiên tiến vào sản xuất, đảm bảo sản phẩm chất lượng cao, bao bì, mẫu mã đẹp, bắt mắt khách hàng, giá thành hạ, nâng cao tính cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường. Chú trọng xây dựng thương hiệu gắn với nâng cao chất lượng sản phẩm và phát triển nhiều loại sản phẩm từ cây sâm. Tham gia phát triển các sản phẩm từ Sâm nam núi Dành thành các sản phẩm OCOP từ 3 đến 5 sao. Tích cực tham gia giới thiệu trực tiếp sản phẩm tại các hội chợ, triển lãm để tiếp cận, tìm kiếm thị trường, nhà phân phối sản phẩm trong nước
Hoàng Thị Duyên – TTKC & XTTM