1. Một số quy định chung về an toàn thực phẩm
Theo số liệu của Ngân hàng thế giới (WB) và của Tổ chức thương mại thế giới (WTO), trong khi mức thuế trung bình trên thế giới giảm từ 13,1% năm 1995 xuống 7,1% năm 2014 (giảm gần 2 lần) thì các thông báo về kiểm dịch và an toàn thực phẩm cho WTO tăng từ 369 trong năm 1995 lên đến 2.239 trong năm 2014 (tăng 6 lần).
Thống kê của Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU, chỉ trong giai đoạn từ ngày 01/01/2019 đến ngày 01/5/2019, Hệ thống cảnh báo nhanh của EU đối với mặt hàng thức ăn và thực phẩm nguy cơ gây rủi do cho sức khỏe cộng đồng (RASFF) thông báo đã có 9 lô hàng thủy sản và 8 lô hàng nông sản của Việt Nam bị từ chối hoặc giám sát khi nhập khẩu vào EU. Những lô hàng này không đáp ứng yêu cầu về an toàn vệ sinh thực phẩm của EU do chứa các chất vượt mức cho phép hoặc bị cấm sử dụng trong thực phẩm.
Vào cuối năm 2018, EU cũng đã ra thông báo số G/SPS/N/EU/286 về việc sẽ lấy mẫu kiểm tra chính thức đối về dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trên quả thanh long của Việt Nam xuất khẩu vào thị thường này. Lý do là trong cuộc kiểm tra do Ủy ban EU ở Việt Nam thực hiện vào tháng 3/2017 để đánh giá việc kiểm soát thuốc trừ sâu trong thực phẩm có nguồn gốc thực vật xuất khẩu sang Liên minh châu Âu cho thấy, Việt Nam không có hệ thống kiểm soát thuốc trừ sâu hiệu quả cho thực phẩm xuất khẩu sang EU và các cơ quan chức năng không thể đảm bảo tuân thủ các sản phẩm của Việt Nam với mức dư lượng tối đa đối với dư lượng thuốc trừ sâu. EU coi sản phẩm thanh long nhập khẩu từ Việt Nam là có nguy cơ nghiệm trọng đối với sức khỏe. Do vậy, EU áp dụng mức kiểm soát chính thức lẫy mẫu với tần suất 10% để kiểm tra mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Quy định này áp dụng từ ngày 08/12/2018.
Những yêu cầu bắt buộc phải đáp ứng:
Thuốc trừ sâu: EU đã quy định mức dư lượng tối đa (MRL) có trong và trên các loại thực phẩm. Các sản phẩm có chứa lượng thuốc trừ sâu cao hơn mức cho phép sẽ bị buộc rút ra khỏi thị trường EU. Một lưu ý là người tiêu dùng ở một số quốc gia thành viên quy định về MRL khắt khe hơn so với lượng MRL trong quy định của EU.
Tiêu chuẩn tiếp thị: Tất cả các loại trái cây và rau được nhập khẩu vào EU đều phải đáp ứng các yêu cầu tối thiểu về chất lượng như đã được ghi trong Tiêu chuẩn Tiếp thị của EU.
Nhãn hiệu: Thực phẩm được bày bán tại EU phải đáp ứng những quy định về dán nhãn hiệu thực phẩm. Các thùng carton đựng rau quả tươi cần đảm bảo các yêu cầu sau:
+ Tên và địa chỉ của người đóng gói và gửi hàng;
+ Tên sản phẩm (nếu sản phẩm không thể nhìn thấy từ bên ngoài bao bì);
+ Nước xuất xứ;
+ Loại và kích thước (liên quan đến các tiêu chuẩn tiếp thị).
Lưu ý đảm bảo tất cả các thông tin cần thiết đều được đề cập tới, nhưng đồng thời đề cập đến các thông tin hữu ích khác như biểu tượng của các nhà nhập khẩu hay giấy chứng nhận.
Sức khoẻ cây trồng: Hoa quả và rau xuất khẩu sang EU phải tuân thủ các quy định của EU đối với sức khoẻ cây trồng. EU đã đặt ra các yêu cầu về kiểm dịch thực vật để ngăn chặn việc lây lan của sinh vật gây hại cho cây trồng và sản phẩm thực vật trong EU. Theo đó, một số sinh vật đã được niêm yết không được phép nhập khẩu vào thị trường EU, trừ một số trường hợp cụ thể được phép áp dụng.
Thực vật hoặc sản phẩm thực vật được quy định tại Phần B, Phụ lục V của Chỉ thị 2000/29/EC phải kèm theo một giấy chứng nhận sức khoẻ cây trồng.
Chất gây ô nhiễm: Chất gây ô nhiễm là các chất không được đưa vào thực phẩm một cách có chủ ý, nhưng lại xuất hiện như kết quả của các giai đoạn khác nhau của quá trình sản xuất, đóng gói, vận chuyển hay bốc xếp. Để tránh tác động tiêu cực đến chất lượng thực phẩm và nguy cơ đối với sức khỏe con người, EU đã đặt ra giới hạn cho một số chất gây ô nhiễm.
Biện pháp kiểm soát biên giới: Các sản phẩm hoa quả nhập khẩu sẽ được áp dụng các biện pháp kiểm tra chính thức. Các biện pháp này nhằm đảm bảo tất cả các loại thực phẩm nhập khẩu vào thị trường EU đều an toàn, tức là phù hợp với các yêu cầu đã được quy định đối với các mặt hàng này. Có ba loại kiểm tra là: kiểm tra tài liệu, kiểm tra nhận dạng, kiểm tra vật lý.
Trong trường hợp có sự lặp lại thường xuyên việc không tuân thủ quy định của một số sản phẩm có xuất xứ từ một số quốc gia cụ thể, EU có thể quyết định nâng mức tiến hành kiểm tra lên cao hơn hay áp dụng các biện phấp khẩn cấp. Việc kiểm tra có thể được tiến hành ở tất cả các cấp độ từ nhập khẩu đến marketing tại thị trường EU. Tuy nhiên, hầu hết việc kiểm tra đều được hoàn thành tại các điểm nhập cảnh vào EU.
2. Giải pháp
Có thể thấy, Liên minh châu Âu (EU) đang tăng cường bảo hộ hàng nông sản thông qua tiêu chuẩn về quản lý chất lượng và an toàn thực phẩm, yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, gây áp lực không nhỏ cho nông sản Việt Nam.
Áp lực đáp ứng các tiêu chuẩn, chất lượng hàng nông sản sẽ ngày càng lớn hơn nữa khi Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và EU (EVFTA) chính thức có hiệu lực. Dù EVFTA sẽ tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam xuất khẩu nông sản sang EU thông qua việc dỡ bỏ rào cản thuế quan, nhưng việc đáp ứng các quy tắc xuất xứ hay vượt qua được các rào cản kỹ thuật, kiểm dịch động thực vật là các vấn đề đáng quan ngại đối với nhiều doanh nghiệp. Do đó, doanh nghiệp cần:
+ Thường xuyên cập nhật những thay đổi của EU để chủ động kế hoạch kinh doanh.
+ Cần chú trọng 2vấn đề chính là nghiên cứu thị trường và nghiên cứu sản phẩm. Cần có chính sách xâm nhập thị trường phù hợp, tránh dồn vào một thị trường (quốc gia) hay một sản phẩm cụ thể. Ngoài những thị trường Việt Nam đã có như Anh, Đức, Pháp, Hà Lan, cần mở rộng thị trường sang các nước còn lại trong khối EU. Với các thị trường hiện tại, cần chuyển dần từ thị trường giá rẻ chất lượng trung bình sang các thị trường yêu cầu chất lượng cao, giá cao để nâng cao giá trị gia tăng trong xuất khẩu.
+ Theo cam kết của Hiệp định TBT/WTO và các cam kết TBT trong các Hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam là thành viên, doanh nghiệp được phép tham gia đóng góp ý kiến cho dự thảo quy chuẩn kỹ thuật và thủ tục đánh giá sự phù hợp của các nước Thành viên WTO ngay khi các nước này gửi thông báo cho WTO. Các dự thảo này được cập nhật trên trang web ePing của WTO (http://www.epingalert.org/en) và trên Cổng thông tin TBT Việt Nam.
Do đó, doanh nghiệp cần tận dụng quyền lợi này của mình để tham gia đóng góp ý kiến trong trường hợp những biện pháp TBT trong tương lai có thể sẽ cản trở hoạt động xuất nhập khẩu của mình tới các thị trường nước ngoài, gây ra tổn thất chi phí, thời gian… Mặt khác, việc tiếp cận thông tin sớm và tìm hiểu về biện pháp TBT đang xây dựng và sẽ ban hành trong tương lai cũng giúp doanh nghiệp chủ động chuẩn bị cho việc đáp ứng quy định khi xuất khẩu hàng hóa.
Châu Âu cung cấp một thị trường rộng lớn cho nhiều loại trái cây và rau quả. Cơ hội tốt nhất cho các nhà xuất khẩu từ các nước đang phát triển là các sản phẩm đang được người tiêu dùng ưa chuộng và sản xuất không đủ hoặc hạn chế ở châu Âu, như bơ, xoài và khoai lang. Ngoài ra, có những cơ hội trong các sản phẩm trái vụ để bổ sung cho nguồn cung cấp trái cây, quả mọng và dưa hấu tại địa phương.
Chuối là loại trái cây tươi số một được nhập khẩu vào châu Âu, thương mại bị chi phối phần lớn bởi các công ty đa quốc gia như Chiquita, Fyffes và Dole. Ecuador, Colombia và Costa Rica là những nhà cung cấp chuối chính cho châu Âu nhưng đã có các nước xuất khẩu mới gồm Guatemala, Honduras, Nicaragua, Peru (với chuối hữu cơ), Ghana (với chuối thương mại công bằng) và Angola. Các hiệp định thương mại và đầu tư nông nghiệp đóng một vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy thương mại chuối. Đồng thời, các bệnh ảnh hưởng đến việc trồng chuối có thể buộc người mua phải đa dạng hóa nguồn gốc
Trái cây họ cam quýt đã hoạt động tốt trên thị trường, thương mại tập trung vào các giống lai, chanh và chanh dễ bóc vỏ. Đa dạng hóa giống dự kiến sẽ làm tăng nhu cầu về quýt và cam. Nhu cầu về chanh và chanh vàng có thể thất thường, tăng cùng với nhiệt độ thời tiết ở châu Âu, do đó, khối lượng lớn và các nhà bán lẻ khuyến mãi ít ảnh hưởng đến tiêu dùng
Nho tiêu thụ tương đối ổn định và lớn. Giống mới và giá cả cạnh tranh là ưu điểm lớn cho các nhà cung cấp bên ngoài. Ấn Độ và Ai Cập đang trở thành nhà cung cấp mạnh hơn nhờ giá cả cạnh tranh. Peru và Chile tập trung vào việc tiếp thị các giống mới, tạo ra một lợi thế khác cho nho trái mùa ở thị trường châu Âu.
Bơ Hass sẵn sàng để ăn được ưa chuộng lớn nhất trong những năm gần đây và đã trở thành một loại trái cây rất phổ biến từ các nước đang phát triển ở châu Âu. Bơ vượt trội hơn xoài và dứa về giá trị nhập khẩu kể từ năm 2016. Theo Fruitnet, tính sẵn có và bộ máy tiếp thị đằng sau bơ giải thích lý do tại sao chúng trở nên phổ biến. Sự quan tâm của người tiêu dùng đối với thực phẩm lành mạnh và đầu tư lớn vào sản xuất bơ trên toàn thế giới cho thấy sự tăng trưởng của thị trường hơn nữa, nhưng quản lý cung và cầu và giữ cho sự tăng trưởng này bền vững sẽ là một thách thức.
Dứa là một trong những loại trái cây được nhập khẩu nhiều nhất từ các nước đang phát triển, nhưng dù nhu cầu cao, thị trường cho dứa đã bão hòa và chủ yếu là Costa Rica. Ý, Đức và Tây Ban Nha là những thị trường tiêu thụ lớn nhất trong số các thị trường.
Xoài là sản phẩm tiêu biểu từ các nước đang phát triển cũng tương đối mạnh ở thị trường châu Âu. Sự thay đổi chính gần đây trong nhập khẩu xoài vào châu Âu là sự thay đổi đối với Peru như nước cung cấp. Theo Fruitrop, các vườn xoài kiểu công nghiệp và hậu cần quy mô lớn của Peru cho thấy nhập khẩu từ Tây Phi là đắt đỏ. Nhà cung cấp lớn thứ ba của Châu Âu sau Brazil và Peru là Bờ Biển Ngà, nước bị ảnh hưởng riêng bởi sự tang trưởng của Peru.
Chuối, bơ và xoài có sản lượng nhỏ ở khu vực châu Âu, so với khối lượng nhập khẩu. Đối với các sản phẩm này, châu Âu phụ thuộc nhiều vào nguồn cung bên ngoài. Nho, cam và quýt được sản xuất rộng rãi ở châu Âu, đặc biệt là ở miền nam châu Âu. Đối với những loại trái cây này, điều quan trọng là tập trung vào nguồn cung trái vụ. Rau quả không xuất hiện trong số các sản phẩm nhập khẩu hàng đầu cũng do khối lượng sản xuất địa phương ở châu Âu.
Tuy nhiên, cần chắc chắn rằng sản phẩm hữu cơ xuất khẩu sang EU không chứa dư lượng hóa chất có thể truy xuất và chỉ sử dụng phân bón hữu cơ được chứng nhận. Coi hữu cơ như một đặc sản. Nếu khu vực của tỉnh không phù hợp với cây trồng hữu cơ, hãy tập trung vào những sản phẩm sạch nhất có thể. Đối với các sản phẩm không hữu cơ, không vượt quá giới hạn dư lượng tối đa được phép (MRLs).
Đồng thời, nên:
- Luôn cập nhật trên thị trường châu Âu, sử dụng các nguồn tin tức trực tuyến như Freshplaza, Fruitnet, Fruitrop và Fresh Fruit Portal.
- Đa dạng hóa thị trường của bạn và đảm bảo bạn có thể quay trở lại các thị trường thay thế trong và ngoài châu Âu trong trường hợp thay đổi nhu cầu, cung vượt cầu hoặc khi sản phẩm của bạn không đạt tiêu chuẩn hoặc phù hợp với thị trường mục tiêu của bạn.
- Thiết lập sản xuất nông nghiệp của riêng bạn hoặc làm việc gần gũi nhất có thể với các nhà sản xuất. Người mua thường thích mua trực tiếp từ người trồng khi có thể.
- Tìm hiểu thêm về những phát triển trong sản xuất rau quả của Châu Âu bằng cách đọc tổng quan thống kê của Eurostatet ngành rau quả ở EU (Eurostat’s statistical overview The fruit and vegetable sector in the EU).
- Luôn cập nhật sự phát triển công nghệ và sản xuất ở Tây Ban Nha, vì người trồng Tây Ban Nha dường như rất tích cực trong ngành cụ thể và thị trường xuất khẩu. Có thể tìm thông tin thông qua các hiệp hội sản xuất và ngành như FEPEX hoặc Asomafrut, và thống kê quốc gia thông qua(the Spanish Ministry of Agriculture, Fisheries and Nutrition.
- Sử dụng thông tin trên nền tảng tình báo thị trường CBI về việc xuất khẩu rau quả cụ thể sang châu Âu, các yêu cầu của người mua và lời khuyên về cách kinh doanh ở châu Âu.
- Chuyên về các sản phẩm thích hợp như trái cây lạ hoặc hữu cơ khi bạn không thể cạnh tranh về số lượng hoặc tham gia lực lượng với những người trồng khác.
Có thể thấy, EU luôn là thị trường xuất khẩu lớn với những yêu cầu, tiêu chuẩn cao, nghiêm ngặt về tiêu chuẩn vệ sinh kiểm dịch động thực vật với nông sản, thực phẩm nhập khẩu từ nước ngoài, như phải tuân thủ nhiều tiêu chuẩn được quy định trong Luật Thực phẩm, Luật Thú y, quy định bảo vệ sức khoẻ người tiêu dùng, quy định về chất độc hại, dư lượng kháng sinh, dư lượng thuốc trừ sâu…
Các biện pháp hạn chế được áp dụng khi bệnh dịch xảy ra cũng sẽ có sự thay đổi đáng kể. Hiện, khi xảy ra bệnh dịch, lệnh cấm sẽ được áp dụng với toàn quốc gia, gây ảnh hưởng rất lớn đến mặt hàng xuất khẩu hai phía. Tuy nhiên, khi EVFTA có hiệu lực, biện pháp này chỉ được áp dụng với vùng bị dịch. Ngoài ra, thị trường này cũng quan tâm nhiều hơn đến các yếu tố liên quan như mức độ thân thiện môi trường của sản phẩm, trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp.
Tuy nhiên, nhìn nhận ở góc độ tích cực, nếu đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật cao và nghiêm ngặt của EU, thì nông sản, thủy sản của Việt Nam có thể bước vào bất kỳ thị trường nào khác. Ngay tại thị trường nội địa, nếu chất lượng sản phẩm được nâng cao sẽ có ngày càng nhiều nhà sản xuất thay đổi cách làm của mình, đồng thời nâng chất lượng hàng cung cấp trong nước để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng cùng với sức ép cạnh tranh từ các sản phẩm nhập khẩu từ các quốc gia tiên tiến khác.
THEO TRUNG TÂM THÔNG TIN CÔNG NGHIỆP VÀ THƯƠNG MẠI