Do thời tiết tại vùng các nước châu Âu không phù hợp để trồng các loại trái cây nhiệt đới, nên sản xuất các loại trái cây nhiệt đới tại châu Âu còn rất hạn chế, chỉ một số ít chuối, dứa được sản xuất tại Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, còn phần lớn các loại hoa quả nhiệt đới, đặc biệt là các loại quả đặc sản từ các nước, đều phải nhập khẩu.
Về lượng tiêu thụ, hiện lượng hoa quả tiêu thụ ở Italy và Tây Ban Nha là lớn nhất, chiếm tới 1/3 tổng lượng tiêu thụ hoa quả ở khu vực EU, nhưng do sản xuất trong nước đủ đáp ứng nhu cầu nên hai thị trường này không phải là những thị trường nhập khẩu hoa quả tươi lớn nhất. Các thị trường nhập khẩu hoa quả tươi lớn nhất là Hà Lan, Bỉ, Đức, Pháp và Anh.
Ngày nay, ngày càng nhiều các chuỗi siêu thị ở châu Âu mua hoa quả trực tiếp từ nhà sản xuất. Điều này có thể đem lại cơ hội cho các công ty xuất khẩu Việt Nam giành được các hợp đồng dài hạn với mức giá cố định cho các sản phẩm đáp ứng đủ tiêu chuẩn.
Tuy nhiên, lượng vải quả cũng như các sản phẩm chế biến từ vải quả mà Châu Âu nhập khẩu chủ yếu có xuất xứ từ Madagascar và Nam Phi. Kim ngạch xuất khẩu mặt hàng của Madagascar sang EU đã tăng mạnh từ 18 triệu euro lên đến 72 triệu euro trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2012, đáp ứng 70% nhu cầu của thị trường. Vải nhập từ nước này thường đến vào tháng 10 và kéo dài đến tháng 2 năm sau.
Tổng sản lượng trái vải châu Âu nhập khẩu ước tính khoảng 20.000 đến 25.000 tấn mỗi năm. Chỉ tính riêng Madagascar, đến nay vẫn là nhà cung cấp trái vải lớn nhất cho châu Âu, thông qua các nhà nhập khẩu của Pháp đã xuất sang EU khoảng từ 10.000 đến 20.000 tấn mỗi năm.
Niên vụ 2012/2013, Madagascar xuất khẩu hơn 16.000 tấn sang thị trường châu Âu, chủ yếu chuyển bằng container qua đường biển và một số ít qua đường hàng không. Niên vụ 2014/2015, lượng vải Madagascar xuất sang EU đạt xấp xỉ 20.000 tấn.
Chính vụ nguồn cung vải quả của Madagasca là thời điểm cuối năm, dịp lễ Giáng sinh và năm mới. Đối với Trung Quốc, năm mới cũng là một khoảng thời gian rất quan trọng đối với thị trường vải thiều.
Nước cung cấp vải quả khác cho châu Âu trong mùa đông là Nam Phi, Réunion và Mauritius. Các nước Việt Nam, Thái Lan và Israel cung cấp từ tháng sáu đến tháng tám.
Về xuất khẩu, châu Âu cũng xuất khẩu vải tươi, nhưng chủ yếu là tái xuất khẩu từ Hà Lan, Bỉ và Pháp. Tại Hà Lan và Bỉ, có một số nhà nhập khẩu trái cây cung cấp cho người bán buôn và bán lẻ trên toàn Châu Âu. Trong năm 2014, Hà Lan và Bỉ đã tái xuất khẩu gần 27.000 tấn, tương đương 76% lượng trái cây nước ngoài đã nhập khẩu (bao gồm vải). Cả hai nước này chủ yếu xuất khẩu sang Đức, Anh và Thụy Điển. Đối với mặt hàng vải tươi, Pháp không những là nhập khẩu chính mà còn là nước xuất khẩu vải quả cùng các sản phẩm từ vải, tái xuất sang các nước khác thuộc EU.
Thị trường Hà Lan
Theo thống kê của Eurostat, hàng năm Hà Lan nhập của Việt Nam khoảng hơn 3 triệu Euro các mặt hàng quả tươi gồm me, hồng xiêm, chanh leo, mít, khế, và vải. Tuy nhiên, mặt hàng vải của Việt Nam chưa thấy xuất hiện trong các siêu thị của Hà Lan. Các siêu thị này có bán vải tươi theo mùa nhưng có xuất xứ từ Thái lan (số lượng cũng không nhiều). Vải đóng hộp bán trong siêu thị và các cửa hàng Châu Á cũng chủ yếu xuất xứ từ Thái Lan.
Theo cảm quan, vải thiều Việt nam quả tròn, to, nhiều nước và có độ ngọt hơn vải Thái Lan. Tuy nhiên mặt hàng này chưa vào được hệ thống phân phối chính của Hà Lan. Năm 2015, Việt Nam mới chỉ xuất sang Hà Lan 02 chủng hàng quả vải tươi và nước ép vải với lượng và trị giá rất thấp. Ngay cả thời điểm chính vụ vải của Việt Nam là tháng 7/2015, Việt Nam mới chỉ xuất được 10.500 bao vải loại 2kg/bao và một cơ số nhỏ nước ép vải.
Thị trường Pháp
Nhu cầu tiêu thụ vải quả ở Pháp tập trung chủ yếu tại Cộng đồng gốc Á sinh sống ở Paris. Hầu hết vải quả được bán tại siêu thị Thanh Bình, Paris Store và Tang frers ở Quận 13. Tất cả vải quả được nhập khẩu từ Trung Quốc, Thái Lan và Việt Nam. Riêng vải Việt Nam sang Pháp theo đường phi mậu dịch qua hàng không với khối lượng nhỏ. Giá bán buôn khoảng 2,5 - 3 euro/kg. Giá bán lẻ khoảng từ 4 - 5 euro/kg. Trong khi đó, giá vải tươi từ Việt Nam xuất sang Pháp (năm 2015) chỉ ở mức 1,45 USD/kg (FOB).
Thị trường Đức
Tại Đức, người Đức đã quen với sự có mặt của vải nên loại quả nhiệt đới này xuất hiện tương đối phổ biến trong hệ thống siêu thị, nhưng hầu hết đều nhỏ, khô và vị không ngọt sắc. Tháng chính vụ năm 2015, Việt Nam mới xuất được 1.000 kg vải tươi, 1.200 barrel cùi vải đóng lon và 776 barrel nước ép vải (đóng thùng, 1 thùng=30 lon, 1 lon=250 ml). Với lợi thế 82 triệu dân và là nền kinh tế đầu tàu của EU, đây sẽ là một thị trường rất tiềm năng với vải thiều Việt Nam.
Thị trường Thụy Điển
Vải và các sản phẩm từ vải đang được bày bán khá phổ biến tại các siêu thị bán lẻ tại thị trường Thụy Điển với 2 loại hình sản phẩm chính là: quả tươi và vải xy rô đóng hộp. Vải tươi chủ yếu có xuất xứ từ Madagaxca và Thái Lan. Sản phẩm vải xy rô đóng hộp cũng chủ yếu xuất xứ từ Thái Lan.
Về chất lượng so với vải thiều tươi của Việt Nam: vải của Việt Nam có lợi thế là hạt nhỏ hơn và cùi/thịt dày hơn. Tuy nhiên, chất lượng quả vải tươi còn phụ thuộc vào phương thức thu hoạch, bảo quản và thời gian chuyên chở. Thái Lan có lợi thế hơn Việt Nam trong việc xuất khẩu rau củ quả tươi vào Thụy Điển nói riêng và khu vực Bắc Âu nói chung vì Thái Lan có đường vận tải hàng không (airfreight) thường xuyên và trực tiếp từ Bangkok đi Stockholm cũng như các quốc gia Bắc Âu lân cận.
Số lượng nhập khẩu vải thiều và sản phẩm vải đóng hộp vào Thụy Điển hiện còn khiêm tốn. Cơ quan thống kê Thụy Điển hiện không thống kê số liệu nhập khẩu riêng cho mặt hàng vải thiều mà thống kê gộp chung với các sản phẩm quả nhập khẩu khác như quả me, mận, mít, chanh leo (mã CN 08109020). Trong 10 tháng đầu năm 2015, Thái Lan đã xuất khẩu vào Thụy Điển gần 2,8 triệu Cuaron Thụy Điển (tương đương 400.000 USD) các loại quả tươi thuộc mã hàng hóa này, trong đó có bao gồm vải thiều. Giá bán lẻ vải thiều tươi (nguyên quả) bình quân tại một số siêu thị bán lẻ vào khoảng 55 - 60 Cuaron Thụy Điển/kg (tương đương 7 USD/kg).
Là các thành viên của khối EU, Thụy Điển và các nước Bắc Âu khác đang áp dụng tiêu chuẩn kỹ thuật theo các quy định chung của khối này. Đối với sản phẩm vải là các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm, kiểm dịch SPS, trong đó có kiểm dịch dư lượng thuốc bảo vệ thực vật (peticides) trong các sản phẩm vải nhập khẩu.
Hiện, Việt Nam chưa xuất khẩu được vải sang thị trường này. Tiêu thụ sản phẩm vải tại thị trường Thụy Điển và khu vực Bắc Âu có xu hướng gia tăng do hiệu ứng lan tỏa từ khu vực tiêu dùng người nhập cư và người Thụy Điển đi du lịch nước ngoài trở về. Khi Hiệp định FTA EU - Việt Nam (EVFTA) được ký kết thực hiện, ta sẽ có thêm điều kiện tiếp cận thị trường cho các sản phẩm rau củ quả như vải thiều nhưng cũng cần phải bảo đảm các tiêu chuẩn kỹ thuật quy định tại thị trường này.
Thị trường Séc
Nhìn chung, vải quả tươi không thấy bán trong các siêu thị của Séc, cũng không phải là loại trái cây quen thuộc tại đây. Vào mùa vải, chỉ đôi khi thấy xuất hiện vải quả tại một số ít cửa hàng bán lẻ của người Việt nhập tiểu ngạch. Tại một số cửa hàng tạp hóa do người Việt bán cũng thấy vải thiều dạng đồ hộp, nhưng số lượng và chủng loại không đáng kể. Từ trước đến nay chưa có lần nào khảo sát ức nhu cầu, thị hiếu và khả năng tiêu thụ sản phẩm này. Theo số liệu của Cục Thống kê Séc, không có mục riêng cho sản phẩm vải tươi, chỉ nằm chung trong nhóm 4 mặt hàng là: me, mít, táo (ta), vải quả (Mã nhóm hàng: HS 08109020).
Thị trường Áo
Trên thị trường của Áo hiện mới có các loại vải quả và sản phẩm từ vải xuất sứ Srilanca (không có vải của nước khác như Việt Nam hoặc Trung Quốc), nhưng thường trái vụ, vào khoảng tháng 9 hàng năm. Giá bán trái vải Srilanca trên các siêu thị khoảng 6 EUR/kg.
Áo không có cảng biển, vì vậy phần lớn hàng nông sản phải nhập qua cửa khẩu của nước khác (Hà Lan và Đức), từ đây phân phối vào Áo. Các rào cản kỹ thuật liên quan đến nhập khẩu nông sản, chủ yếu do nước nhập đứng ra giải quyết theo quy định chung của Châu Âu. Khi có vấn đề phát sinh liên quan đến an toàn thực phẩm, theo điều tra của thương vụ, các đầu mối phân phối trực tiếp giải quyết với các nơi tiêu thụ (như thu hồi lại sản phẩm, đến bù cho người tiêu dùng..)
Mặc dù từng thị trường trong khu vực EU có những đặc tính riêng khác nhau, nhưng sản phẩm vải đã dần trở thành một loại thực phẩm quen thuộc với người tiêu dùng châu Âu. Các doanh nghiệp Việt Nam nên tìm hiểu và tiếp thị vải quả tươi cùng các sản phẩm chế biến từ quả vải tới các thị trường này khi vải Việt Nam được đánh giá có chất lượng hơn một số các nước sản xuất và xuất khẩu
khác. Đặc biệt, có thể tận dụng các ưu đãi trong các cam kết ở Hiệp định thương mại giữa Việt Nam và EU, tăng sức cạnh tranh cho vải quả của Việt Nam với các sản phẩm vải của Thái Lan, Trung Quốc hay kể cả của Madagascar và Nam Phi.
(TRUNG TÂM THÔNG TIN CÔNG NGHIỆP VÀ THƯƠNG MẠI)